Hani İlçesi. Asurlulardan Artuklulara, Emevîlerden Osmanlı’ya kadar bir çok medeniyetleri bağrında saklamış olan Hani’de medeniyetlerin izlerini görmek mümkündür. Artuklular dönemine ait ulu cami ihtişamı ile gelenleri selamlarken sahabe mezarları ziyaretçileri farklı iklimlere götürüyor.
Tarihi ve doğal güzellikleri ile dikkate değer olan Hani’nin gözlerden uzak kalmış olmasını bir kayıp olarak değerlendirmek gerekmektedir. Hani’nin sosyal, kültürel ve tarihi yönlerinin keşfedilip Turizme kazandırılarak gelecek nesillere aktarmak. İlçenin tarihi geçmişi ve kültür birikiminin kuşaktan kuşağa aktarılması Böyle kalıcı ve değerli eserlerin korunması Hani için büyük bir şans.
Hani ilçe merkezinin can daman olan Ayn-ı Kebir havuzu hem yaz hem de kış mevsiminde devamlı bol miktarda su akmaktadır. Sahamızda başlıca dereler Seren köyü, Dıbürü Deresi, Kabe çayı, Kuru çay, Turalı Çayı, Dımıştat Su Kaynağı Ambar Çayıdır. İlçenin kuzeyindeki çay Hani sınırları içerisinde doğup Dicle’ye akar. Kaynağı Bırkleyn mağarasından gelen Yukarıturalı Çayı (Kumlu Çay) Alık, Serbogan, Gort Şih, Horsel, Dirno, Şeleheydo, Doşabari, Akrag, Tırmal’dan Dicle sınırlarına dökülmektedir. İlçenin diğer iki suyu iki koldan Koki çayında birleşip Ambar çayına gider.. Güney, güneydoğu istikametinde devam ederek Köşeli köyü karşısından Dicle Nehrine dökülür.
Diyarbakır`ın dağlık kuzey kesiminde yer alan Hani`nin kuzeyini Güneydoğu Toroslarını uzantılarından İnceburun Dağları engebelidir. Denizden 1200 m. Yüksekliğindeki dağlık bir bölgede kurulmuştur İlçe merkezinin kuzeyinde Nem ve Babiğ dağları, güneyinde ise Çimen ve Dibri dağları yer almaktadır
RAMAZAN ÖZDEN